نگاه به آ ینده
جميله ندايی
روزهای دوم تا چهارم ژوییه دوهزار و چهار در برلن پانزدهمین کنفرانس بین المللی بنیاد پژوهشهای زنان برگزار می شود. موضوع کنفرانس امسال (بررسی نقش اجتمایی جنسیت در روند مدرنیته در ایران) است.
به این بهانه نگاهی کوتاه میکنم به کنفرانس سال گذ شته (جهانی شدن وتاثیر آن بر زنان)
یادآوری یک نکته مهم را لازم میدانم. موضوع مورد بحث هرسال را کم و بیش شرکت کنند گان در جلسه و کمیته برگزاری انتخاب میکنند. سخنرانان، یا خود داوطلب هستند، یا از طرف فعالین جنبش زنان پیشنهاد میشوند، یاآشنایان شخصی اعضای کمیته هستند که ممکن است نقشی در جنبش زنان نداشته باشند ، اما شنیدن نظراتشان مهم باشد.
برنامه های هنری اما آشفته ترین قسمت کنفرانس است. معمولا ارزشهای پدر سالارانه و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی از این در وارد برنامه های بنیاد میشود.
سال گذشته کنفرانس لندن در شرایط بسیار متشنجی برنامه ریزی شد. حمله نظامی امریکا به عراق، مبارزین آزادی منطقه را بسیار نگران کرده بود. هر لحظه ممکن بود در ایران هم وقایع غیر پیش بینی به وقوع بپیوندد. کمیته برگزاری لندن، با توجه به اظطرابات روزمره، لااقل از نظر سیاسی بسیار خوب عمل کرد.
موضوع کنفرانس مسئله مهم روز بود و زنان بسیاری از فعالین چپ جلب این کنفرانس شدند.
نکات مثبت
اول : میز گرد بر سر مسئله فلسطین، افغانستان ، کردستان
برگزاری این بحث و گفتگو نشان د رایت کمیته لندن بود ، مسئله خاور میانه ، مشکلات سیاسی و جنگ ، بر زند گی زنان این کشورها تاثیرات عمیق دارد. خشونت جنگ و سرکوب و تحقیر ملّت فلسطین، همه ملّتهای منطقه را لااقل در یک موضوع ، متحد الفکر کرده است. رهایی و دموکراسی در این کشورها به اتحاد مردم این کشورها مربوط است واگر فقط مردم یک کشور بتوانند قدرت سیاسی را به دست بیاورند، کشورهای همسایه یک به یک رها خواهند شد.
سانا د ّباغ، هنرپیشه تئاتز فلسطینی الاصل در حدود پانزده دقیقه ، تاریخچه اشغال سرزمینش را به ساد گی از روی نقشه های متعدد به نمایش گذارد. او در هر مرحله به تعهدات بین المللی اشاره کرد که چطور پایمال شده و میشود .
ملّتی که هر روز تکّه یی از خاکش از دست میرود و پای از مبارزه نمی کشد.
سی و هفت سال اشغال به نام دین، سی و هفت سال مقاومت مردم فلسطین. سانا ، با وسعت دادن بحثش به وضعیّت خاورمیانه آینده زنان این کشورها را در همبستگی و همکاری تنگاتنگ می بیند.
صبا سحر از سازمان روا توضیح داد زنان افغانستان بعد از اشغال آمریکا ، همچنان به مبارزه برای آزادی ادامه میدهند. خشونت ، تجاوز ،سرکوب ، فقر ، همچنان ادامه دارد.
اما وضعیّث کردستان پیچیده تر از آن بود که بشود به روشنی شرایط زنان را تشریح کرد. صحبتها در مورد زنان کرد ، از لزوم دموکراسی و برابری زن و مرد در آینده کردستان فراتر نرفت.
دوّم: میز گرد نسل دوّم
چند سالی ست ، در جلسات بنیاد ،از دختران جوان ایرانی دعوت به سخنرانی میکنند.
دختران جوان این میز گرد ، با طرح و تحلیل کودکی و نو جوانی شان ، بسیاری از مسایلی را که نسل ما جرات نداشت به آن فکر کند ، به زبان می آورند و مهمتر آنکه ، به تحلیل و قضاوت می نشینند.
رکسانا معصومی ذهنیّت مریض مذهبی حاکم را از طریق جمله « دختر خوشگل بد » روشن کرد. کودکی از دست رفته او ، نشان از مردانی داشت که با لذّتی حیوانی به این دختر کوچک تجاوز میکردند و او را بد و خوشگل مینامیدند . اگر او آزار میدید ، تقصیر خودش بود . چون زیبا بود ، چون کودک بود ، چون دختر بود. چون این حیوانات ، به کلمات مقدّسی تکیه میکردند که همهء خشونت مذهبی و قانونی را در اختیارشان گذاشته بود.
شبنم هالیدی کشورهای خاورمیانه را خوب میشناخت و با تحلیل جالبی روشن کرد که حکومت اسلامی ظاهرأ ضدّ امپریالیست ایران ، درهایش بروی سرمایه جهانی باز است.
سوّم : حوری صبا ، شهرزاد مجاب ، یاسمن میظر
حوری صبا، کارگری که از آغاز انقلاب حدود پانزده سال در کارخانه های آلستوم و چند کارخانه بزرگ ديگر کار کرده است، از اسلامی شدن ، يعنی محدود شدن شرايط کار برای زنان کارگر صحبت کرد. او به تفصيل توضيح داد که چطور برنامه بيکارسازی زنان به بهانه اسلامی شدن جامعه ، طرفندی بود که زنان را به خانه بفرستند و برای مردان کار ايجاد کنند و بدين ترتيب فقر را بين مردان بيکار و کارگران زن تقسيم کنند و در نتيجه بحران روابط بين زنان و مردان ، به بهانه قوانين اسلام ، آن حقوق حدّ اقل اين طبقه محروم را که اميد دا شت با انقلاب ، شرايط بهتری پيدا کند ، به ياس و خاموشی بکشاند.(1)
شهرزاد مجاب از روش نئو ليبرالها که سرمايه داری و دموکراسی را هم رده ميدانند ،انتقاد کرد. بعضي از فمينيستهای ايرانی هم باور دارند ، سرمايه داری جهانی می تواند د يکتاتورها و رژيمهای توتاليتر و بنيادگرا را از بين ببرد و آزادی و برابری بوجود بياورد. فقط نگاه سريع به جنگهای سالهای اخير ، تشان می دهد چگونه جنگ ها ، فقر را جهانی کرده اند. ياد آوری نکته مهمی که کم شنيده ميشود ، به نظر من ، حياتی بود. روشنفکران بسياری در جهان و ايران ، با تبليغ دين ، ناسيوناليسم ، فرهنگ ملّی و د فاع از عقب ماندگی تاريخی ، قصد مقابله با جهانی شدن سرمایه را دارند. درين گرداب، اگر زنان ايران به شناخت و بررسی اوضاع نپردازند ، به راحتی غرق شرايط مضحک وخطرناکی مثل فمینیسم اسلامی و پدرسالاری زنانه میشوند.(2)
ياسمن ميظر سرمايه داری جهانی را با مقايسه دستمزدهای زنان و ميزان تورّم در کشورهای سرمايه داری و کشورهای در حال توسعه بررسی کرد. جنبش جهانی زنان که در سالهای شصت و هفتاد ميلادی موفق شد در بعضی عرصه ها حقوق کسب کند ، امروز با جهانی شدن سرمایه ، نه فقط دستمزد برابر ، بلکه حقوق فرديش از بين می رود.
جمهوری اسلامی بلافاصله با بيکار سازی زنان به نفع سرمايه داری عمل کرد.(3)
امروز در ايران ، از 19ميلیون نیروی کار ، 5/4 ميليون بيکار هستند و تعداد زنان بيکار پنج برابر مردان است.(4)
انتخاب اين سه سخنرانی از طرف کميته برگزاری کنفرانس لندن، نشان آگاهی اين گروه از شرايط امروز جهان بود.
اما اين کنفزانس هم مثل کنفرانس های ديگر نکات منفی هم داشت، که لازم به يادآوری ست.
1- انتخاب خانم مهرانگيز کار به عنوان زن برگزيده
در سالهای اخير ، خانم کار به دليل دستگيری خودش ، زندانی شدن شوهرش ، و کسالت و بیماری ، بسیاری از ايرانيان را سخت نگران کرده است. فشار وحشتناک بر زندگی شخصی ، متاسّفانه او را به نوشتن کتابی واداشت که درآن ، مبارزین آزادی و دژخيمان رژيم در يک سطح قرار ميگيرند. انتخاب او شايد امسال مناسب نبود و معترضين به درستی سالن را ترک کردند.
2 ـ مشکل اساسی برنامه های هنری
ارزشهای اسلامی ضّد زن جمهوری اسلامی ، در بيست و پنج سال گذشته ، هميشه از طريق کار هنری به کنفزانسهای بنياد ، به نمايشگاهها ، فستيوالها، و مراسم فرهنگی راه یافته است. وزير اطّلاعات هر از چندی در مصاحبه ها از تاثير فرهنگی ارزشهای اسلامی بر مخالفين خارج کشور اظهار خشنودی میکند. برنامه هايی که با ادّعای آزادی ، دقيق طرح شده است که فعّاليت اپوزيسیون را خنثی کند.
نگاه کنيد به نمايشگاه آثار هنری اخير در برلن . ظرافت بسياری لازم است که عکس و عينک و عمّامه خمينی، مظهر عقب راندن ايران به قرون وسطا، را با آثار د يگر به نمايش گذارده اند. گويا حتّي از چند آرتيست و هنرمند مخالف هم دعوت به عمل آمده است. کم کم مشکلات امروز ايران به پای خامنه ای و حزب الله هميشه در صحنه گذاشته ميشود و خمينی را از تمام جناياتی که با تحميل ايدئولوژی اسلامی بر تن و جان زن و مرد ايرانی تحميل کرد مبرّا میکنند و مردم سرشان به جا به جا شد ن آدمها گرم مي شود نه به اصل موضوع واند يشيد ن برای بر چيدن حکومت دين. حيرت آور اينکه روشنفکران دموکرات، به جای بحث و جدل بر سر ارزشها ، به نام دموکراسی، از هنر نماِش تصوير جانی تاريخ و قروش چادر صد يورويی د فاع میکنند . اينجاست که لبخند بر لب آقای يونسی وزير اطّلاعات نقش می بندد .
بنياد پژوهشهای زنان ، نمي تواند ازاين جوّ کنار بماند. برای برنامه های هنری ، هرگز از متخصّصين نظر خواهی نمیشود. و بيشتر مواقع آشنايی های شخصی در انتخابها دخالت دارند. بد ترين انتخاب هنری سال گذشته ،انتخاب فیلمها بود. يک فيلم مستند تبليغاتی انگليسی که زنان فيلمساز ايرانی را نشان ميداد که ارزشهای اسلامی را تبليغ ميکرد ند ، و حتا يکی از آنها گفت سينما برای او وسيله است. فيلم دوّم فيلم « زندان زنان» بود. کارگردان اين فيلم، دو روز با شلوار و بلوز چسبان وبی روسری می گشت، اما موقع نمايش فيلم چارقد بر سرش گذاشت و گفت « مرگ بر ديکتاتور». نفهميد يم قصد ش شاه ديکتاتور بود يا ديکتاتورهای فعلی . در حيرتم که زنان تحصيلکرده و متخصّص در امور پزشکی و اجتمایی و سياسی ، وقتی به امور هنری می پردازند تا اين حدّ ، در میمانند.
« فيلم، داستان سه دهه زند گی يک زندانی و يک زندانبان است که بعداز سی سال ، کششِی عاشقانه و همگون بهم پيدا می کنند ». زبان الکن غير سينمايی را کنار ميگذارم . موقع نمايش فيلم ، کنار من يک زندانی سیاسی رژيم خمينی نشسته بود ، او تمام مدّ ت میلرزيد و شکنجه گرش را به ياد ميآورد که دراين فيلم محبوب و انسان به نمايش گدارده شده است.
نکته آخر: در پانزده سال گذشته ، بنياد پژوهشهای زنان ، به مد د زنان مبارز جنبش مستقل زنان ادامه يافته است . در اين کنفرانس بحث و گفتگو بين مخالفان و و موافقان يک ايده و نظر اصل است. اهميّت گفتگوی آزادانه بی ترس و لرز از ماموران رژيم ، درس دموکراسِی برای آينده ايران است. آينده از آن ماست.
1ـ متن کامل سخنرانی در کتاب مجموعه سخنرانیهای کنفرانس چهاردهم بنياد چاپ شده است
2ـ متن سخنرانی شهرزاد مجاب در شهروند و کتاب بنیاد
3ـ متن سخنرانی ياسمن ميظر در کتاب بنياد و سايت اتحّاد چپ
4 ـ ر.ج به مصاحبه رييس دانا در راديو برابری ماه می
جولای 2004